Kemik iliği aspirasyonu ve biyopsisi hakkında genel bilgiler sunacağız. İşlemin teknik detayları ayrı bir yazının konusu olacaktır. Yeni doğanlarda, tüm kemik boşlukları kan oluşturan kırmızı ilik ile doludur. Ergenlikten itibaren kan yapımı eksen kemikleri ve yassı kemiklerde sınırlandırılır (omurga, pelvis, sternum, kaburgalar, klavikula, skapula, femur ve humerusun üst bölümleri). Doğumda ilik hücreselliği (kırmızı ilik) %100 civarındayken yetişkinlerde bu oran yarıya düşer. Geri kalan yarı yağ dokusudur (sarı ilik). Yaş ilerledikçe hücresellik daha da azalır.

Kan hastalıklarının çoğunda kemik iliğinin incelenmesi, anamnez, fizik muayene, kan sayımı ve çevre kanı morfolojisinden sonra gelen en önemli tanı aracıdır. Sadece tanının konmasında değil, hastalığın evrelenmesi, prognoza ilişkin risklerin saptanması ve tedavinin izlenmesinde de kemik iliği incelemelerine ihtiyaç duyulur.

Çeşitli kan hastalıklarının yanı sıra, iliğin incelenmesini gerektiren birçok endikasyon bulunmaktadır:

Başlıca iki yöntem uygulanır: aspirasyon ve iğne biyopsisi. Genel olarak aspirasyon ve iğne biyopsisi birlikte yapılır. Bazen tek başına aspirasyon yeterli olabilir. Çok nadir olarak, belirli bir kemik bölgesindeki radyolojik lezyonun aydınlatılması için açık cerrahi biyopsiye başvurulur. May Grünwald-Giemsa yöntemi ile boyanmış aspirasyon örneklerinde ilik hücrelerinin morfolojisi saptanır. Biyopside ise hematopatolog tarafından morfoloji ile iliğin yapısı, hücre topluluklarının yerleşimi, bağ dokusu artışı, normal veya patolojik lenfoid hücre odakları, metastaz ve granülomlar ortaya konur. Her iki yöntemin de avantajları ve dezavantajları vardır. Genel olarak bu iki yöntem birbirini tamamlar.

Aspirasyon, morfolojideki ince hücresel kısımları biyopsiye oranla daha iyi yansıtır ve sitokimyasal boyamalar, immünofenotipleme gibi analizler yapılabilir. Aspirasyonla örnek alınamadığı veya ilik taneciklerini içermeyen örneklerle karşılaşıldığında biyopsi yapılmalıdır. Böyle bir durumda biyopsi parçasını lama dokundurma yöntemi ile bir ölçüde morfolojiye de ulaşılmış olur.

Biyopsi, ilik hücreleri haricinde, iliğin çatısını meydana getiren destekleyici doku, iliği tutan amiloidoz (Kongo kırmızısı boyası), metastaz ve granülom odakları konusunda bilgi sağlar. Bazı durumlarda tek başına aspirasyon yeterli olabilir. Örneğin KML olgularının tedavisi süresince tekrarlanan sitogenetik ve moleküler genetik çalışmalar, akut lösemilerde düzelme ve nükslerin izlenmesi, kemik iliğinde demir boyaları gibi. Ancak, KML'nin ilk bulgusu olduğunda eşlik edebilen fibrozu yakalamak amacıyla biyopsi gerekebilir.

Aspirasyon örneklerinde morfoloji dışında, immünofenotipleme, metafaz sitogenetiği, FISH, moleküler genetik, mikrobiyolojik kültür ve boyama ile çeşitli hücre kültürü analizleri yapılabilir. Her bir analiz için önceden hazırlanmış uygun tüp ve ortamların kullanılması şarttır.